Αποδεικνύεται
η δύναμη της προσευχής;
Τι είδους μαρτυρία θα
μπορούσε ν' αποδείξει την αποτελεσματικότητα της προσευχής; Το πράγμα, για το
οποίο προσευχόμαστε, μπορεί να συμβεί, αλλά πώς μπορείς ποτέ να ξέρεις ότι δεν
θα συνέβαινε ούτως ή άλλως; Ακόμη κι αν το πράγμα αυτό είναι αναμφισβήτητα
θαύμα, αυτό δεν συνεπάγεται ότι το θαύμα συνέβη εξαιτίας των προσευχών σου. Η
απάντηση είναι σίγουρα ότι μια εμπειρική υποχρεωτική συνεπώς απόδειξη, σαν κι
αυτή που έχουμε στις επιστήμες, δεν μπορεί ποτέ να επιτευχθεί.
… Τίποτα δεν θα
μπορούσε ν' αποδείξει αυτό που οι χριστιανοί εννοούν ως αποτελεσματικότητα της
προσευχής, ακόμα κι αν συνέβαιναν όλα αυτά, για τα οποία προσεύχονται οι
άνθρωποι• τα περισσότερα από τα οποία δεν συμβαίνουν. Διότι η προσευχή είναι
παράκληση. Η ουσία της παράκλησης, σε αντίθεση με τον εξαναγκασμό, είναι ότι
μπορεί να ικανοποιηθεί, μπορεί όμως και όχι. Ένα απείρως σοφό Ον που ακούει τις παρακλήσεις πεπερασμένων
και ανόητων πλασμάτων, θα εισακούει φυσικά μερικές φορές τις παρακλήσεις τους,
αλλά και μερικές φορές όχι. Σταθερή "επιτυχία" στην προσευχή δεν θα
αποδείκνυε καθόλου τη χριστιανική διδασκαλία• θ' αποδείκνυε κάτι που μοιάζει
περισσότερο με μαγεία - μια δύναμη σε συγκεκριμένα ανθρώπινα όντα να ελέγχουν ή
να εξαναγκάζουν την πορεία της φύσης.
… Άκουσα να προτείνεται
το εξής: Μια ομάδα ανθρώπων -όσο περισσότεροι τόσο το καλύτερο- συμφωνεί να
προσεύχεται, όσο πιο έντονα μπορεί, για μια περίοδο έξι εβδομάδων, για όλους
τους ασθενείς στο νοσοκομείο Α και για κανένα από τους ασθενείς στο νοσοκομείο
Β. Κατόπιν, με το άθροισμα των αποτελεσμάτων, θα προκύψει αν το Α είχε περισσότερες
θεραπείες και λιγότερους θανάτους. Υποθέτω ότι θα επαναλάμβαναν το πείραμα σε
ποικίλες χρονικές στιγμές και χώρους, ώστε να εξαλειφθεί η επίδραση τυχαίων
παραγόντων!!
Το πρόβλημα είναι ότι
δεν μπορώ να καταλάβω, πώς θα μπορούσε να γίνει αληθινή προσευχή κάτω από
τέτοιες συνθήκες. "Λέξεις δίχως σκέψεις δεν παν ποτέ στον ουρανό",
λέει ο βασιλιάς στον Άμλετ. Το να λες απλώς λόγια προσευχής δεν σημαίνει ότι
προσεύχεσαι• ειδάλλως μια ομάδα από κατάλληλα εκπαιδευμένους παπαγάλους θα
μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το ίδιο καλά, όπως η ομάδα των ανθρώπων στο πείραμα.
Δεν μπορείς να
προσεύχεσαι για την ανάρρωση των ασθενών, παρά μόνο αν ο σκοπός, που έχεις κατά
νου, είναι η ανάρρωση τους. Δεν μπορείς, όμως, να έχεις κίνητρο για να
επιθυμείς την ανάρρωση όλων των ασθενών ενός νοσοκομείου και κανενός ασθενούς
του άλλου νοσοκομείου, διότι τότε, δεν το κάνεις με σκοπό την ανακούφιση του
πόνου• το κάνεις, για να δεις τι θα συμβεί! Ο πραγματικός σκοπός και ο κατ'
όνομα σκοπός των προσευχών σου διαφέρουν. Με άλλα λόγια, οτιδήποτε κι αν
κάνουν: η γλώσσα, τα δόντια και τα γόνατα σου, δεν προσεύχεσαι. Το πείραμα
απαιτεί κάτι το αδύνατο.
Προσευχή:
μαγεία ή επικοινωνία;
Μέχρι τώρα, όμως,
αντιμετωπίσαμε το όλο θέμα με λάθος τρόπο και σε λάθος βάση. Η ίδια η ερώτηση:
"Φέρνει αποτελέσματα η προσευχή;" μας τοποθετεί σε λάθος πλαίσιο
σκέψης εξαρχής. «Φέρνει αποτελέσματα»: σα να ήταν μαγεία ή ένας μηχανισμός•
κάτι που λειτουργεί αυτόματα. Η προσευχή είναι είτε μια καθαρή αυταπάτη είτε
μια προσωπική επικοινωνία ανάμεσα, σε υποτυπώδη ατελή πρόσωπα (εμάς) και το
τελείως συγκεκριμένο Πρόσωπο. Η προσευχή με την έννοια της παράκλησης, (το να
ζητούμε πράγματα), είναι ένα μικρό μέρος της. Η εξομολόγηση και η μετάνοια,
είναι το κατώφλι της. Η λατρεία, το ιερό θυσιαστήριο της. Η παρουσία και η θέα
και η απόλαυση του Θεού, ο άρτος και ο οίνος της.
Σ' αυτά ο Θεός μάς
αποκαλύπτει τον εαυτό του. Το ότι εισακούει τις προσευχές μας είναι φυσική
συνέπεια -όχι απαραίτητα η πιο σημαντική- αυτής της αποκάλυψης. Ό,τι κάνει, το
μαθαίνουμε απ' αυτό που είναι.
Προσευχή:
ο άνθρωπος κατά χάριν Θεός!
Η παρακλητική προσευχή,
παρ' όλα αυτά, μας επιτρέπεται και μας επιβάλλεται: "Τον άρτον ημών τον
επιούσιον δος ημίν σήμερον". Και δίχως αμφιβολία εγείρει ένα θεωρητικό
πρόβλημα. Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο Θεός τροποποιεί ποτέ αληθινά την απόφαση
Του, ανταποκρινόμενος στις υποδείξεις των ανθρώπων; Διότι στην άπειρη σοφία δεν
χρειάζεται να υποδειχθεί τι είναι καλύτερο και η άπειρη καλοσύνη δεν
χρειάζεται παρότρυνση για να το κάνει. Αλλά ούτε ο Θεός χρειάζεται τίποτα
απ' αυτά τα πράγματα που γίνονται από πεπερασμένους παράγοντες, είτε έμψυχους
είτε άψυχους. Θα μπορούσε, αν το επέλεγε, να συντηρεί τα σώματα μας
θαυματουργικά, χωρίς τροφή• ή να μας δίνει τροφή χωρίς τη βοήθεια γεωργών,
αρτοποιών και κρεοπωλών. Να μας δίνει την γνώση χωρίς τη βοήθεια μορφωμένων
ανθρώπων ή να μεταστρέφει τους εθνικούς χωρίς ιεραποστόλους. Αντί για όλα αυτά,
επιτρέπει τα εδάφη και ο καιρός και τα ζώα και οι μύες, οι σκέψεις και οι
θελήσεις των ανθρώπων να συνεργάζονται στην εκτέλεση του θελήματος Του. "Ο
Θεός", είπε ο Πασκάλ, "καθιέρωσε την προσευχή με σκοπό να προσδώσει
στα δημιουργήματα Του την αξιοπρέπεια
της αιτιακής συνάφειας". Αλλ' όχι μόνο την προσευχή. Οποτεδήποτε δρούμε,
μας προσδίδει αυτή την αξιοπρέπεια. Πραγματικά, δεν είναι ούτε περισσότερο ούτε
λιγότερο περίεργο, ότι οι προσευχές μου θα μπορούσαν να επηρεάσουν την πορεία
των γεγονότων, όπως θα μπορούσαν να το κάνουν οι άλλες ενέργειες μου. Δεν
συμβούλεψαν ούτε άλλαξαν τη γνώμη του Θεού - δηλαδή τον υπεράνω όλων σκοπό Του.
Αλλά αυτός ο σκοπός θα γίνει κατανοητός με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με
τις ενέργειες, συμπεριλαμβανομένων των προσευχών, των πλασμάτων Του.
Διότι φαίνεται ότι δεν
κάνει τίποτε αφ' εαυτού, απ' όσα μπορεί πιθανώς να αναθέσει στα πλάσματα Του.
Μας προτάσσει να κάνουμε αργά και με γκάφες, ό,τι θα μπορούσε να κάνει αυτός εν
ριπή οφθαλμού. Μας επιτρέπει να περιφρονούμε αυτό που θα ήθελε εκείνος να
κάνουμε, ή ν' αποτυγχάνουμε. Ίσως δεν αντιλαμβανόμαστε πλήρως το πρόβλημα, για
να το πούμε έτσι, του να δίνεις τη δυνατότητα στην πεπερασμένη ελεύθερη θέληση
να συνυπάρχει με την παντοδυναμία. Φαίνεται, σαν να συνεπάγεται αυτό κάθε
στιγμή σχεδόν ένα είδος θείας παραίτησης. Εμείς δεν είμαστε απλώς αποδέκτες ή
θεατές. Είμαστε είτε προνομιούχοι να συμμετέχουμε στο παιχνίδι, είτε
υποχρεωμένοι να συνεργαστούμε στο έργο, "να χειριζόμαστε τις μικρές τρίαινες
μας". Αυτή η καταπληκτική διαδικασία είναι απλώς Δημιουργία που
εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας; Αυτός είναι ό τρόπος (και δεν είναι μικρό
πράγμα), με τον οποίο ο Θεός κάνει κάτι -πράγματι, κάνει θεούς- από το τίποτα.
«Ο Θεός ενηνθρώπησεν, ίνα ημείς θεοποιηθώμεν" (Μ. Αθανάσιος).
Προσευχή:
υπόθεση των γενναίων!
Τουλάχιστον έτσι μου
φαίνεται. Βέβαια ό,τι είπαμε μπορεί να είναι, μόνο ένα διανοητικό μοντέλο ή
σύμβολο. Ό,τι λέμε πάνω σε τέτοια θέματα πρέπει να είναι απλώς αναλογικό ή
παραβολικό. Η πραγματικότητα είναι αναμφίβολα μη κατανοήσιμη με τις δυνάμεις
μας. Μπορούμε, ωστόσο, εν πάση περιπτώσει να προσπαθήσουμε να αποβάλουμε κακές
αναλογίες και κακές παραβολές. Η προσευχή δεν είναι μια μηχανή. Δεν είναι
μαγεία. Δεν είναι συμβουλή που προσφέρεται στον Θεό. Η πράξη μας, όταν
προσευχόμαστε, δεν πρέπει, το ίδιο όπως και όλες οι άλλες πράξεις μας, να
χωρίζεται από τη συνεχόμενη πράξη του ίδιου του Θεού, μέσα στην οποία και μόνο
λειτουργούν όλα τα πεπερασμένα πράγματα.
Θα ήταν ακόμα χειρότερο
να σκεφτόμαστε γι' αυτούς, που λαμβάνουν αυτά για τα οποία προσεύχονται, ότι
είναι ένα είδος ευνοούμενων της Αυλής, ανθρώπων που έχουν επιρροή στο θρόνο. Η
προσευχή του Χριστού στη Γεθσημανή, που δεν έγινε αποδεκτή, είναι αρκετή ως
απάντηση σ' αυτό. Και δεν τολμώ να παραλείψω τον σκληρό λόγο, τον οποίο άκουσα
κάποτε από έναν πεπειραμένο χριστιανό: «Έχω δει πολλές φορές καταπληκτικές
απαντήσεις σε προσευχές που τις θεώρησα θαυματουργικές. Αλλά συνήθως έρχονται
στην αρχή: πριν τη μεταστροφή ή αμέσως μετά απ' αυτή. Όσο προχωράει η
χριστιανική ζωή, τείνουν να γίνονται πιο σπάνιες. Οι αρνήσεις, επίσης, δεν
είναι μόνο πιο συχνές• γίνονται περισσότερο αλάνθαστες, περισσότερο έντονες».
Εγκαταλείπει, λοιπόν, ο
Θεός μόνον αυτούς που τον υπηρετούν καλύτερα; Εκείνος πού τον υπηρέτησε
καλύτερα από κάθε άλλον είπε, όταν πλησίαζε ο μαρτυρικός θάνατός Του,
"Ίνατί με εγκατέλιπες;". Όταν ο Χριστός γίνεται άνθρωπος, αυτός ο
Άνθρωπος, παρηγοριέται (σε σύγκριση με πολλούς άλλους ανθρώπους) από τον Θεό
ελάχιστα, στην μεγαλύτερη ανάγκη Του! Υπάρχει ένα μυστήριο εδώ, το οποίο, κι αν
ακόμα είχα τη δύναμη, ίσως δεν θα είχα το κουράγιο να εξερευνήσω. Εν τω μεταξύ,
μικροί άνθρωποι σαν εσάς και μένα, αν κάποιες φορές εισακούονται οι προσευχές
μας, πέρα από κάθε ελπίδα και πιθανότητα, θα ήταν καλό να μη βγάζουμε βιαστικά
συμπεράσματα προς δικό μας όφελος.
Αν ήμασταν δυνατότεροι,
ίσως να μας είχε συμπεριφερθεί λιγότερο τρυφερά. Αν ήμασταν γενναιότεροι, ίσως
να μας είχε στείλει, με πολύ μικρότερη βοήθεια, να υπερασπιστούμε θέσεις, που
είναι πολύ πιο δύσκολο να κρατηθούν κατά την μεγάλη μάχη!
C.S. Lewis
