… Στην ορθόδοξη παράδοση το ήθος του ανθρώπου «αναφέρεται στο
γεγονός της σωτηρίας του: να σωθεί ο άνθρωπος, που θα πει: να γίνει σώος,
ολόκληρος, να πραγματώσει ακέραια τη δυνατότητα της ύπαρξης και της ζωής πέρα
από το χώρο, το χρόνο και τις συμβατικές σχέσεις –να νικήσει το θάνατο. Η κοινή
και απύθμενη δίψα της ανθρώπινης ύπαρξης είναι γι’ αυτή τη σωτηρία, και όχι για
συμβατικές βελτιώσεις του χαρακτήρα και της συμπεριφοράς» (Γιανναράς, σελ. 24).
Στην Εκκλησία προσδιορίζουμε το ήθος εφόσον έχουμε δώσει απάντηση στο
υποστατικό, στο οντολογικό ερώτημα του ανθρώπου. Αν απαντήσουμε στο τι είναι ο
άνθρωπος, τότε μπορούμε να δώσουμε απάντηση στο τι πρέπει να κάνει για να
παραμείνει ή να γίνει αυτό που είναι.
Για την ορθόδοξη
παράδοση ο άνθρωπος είναι «εικόνα του Θεού». Και σκοπός του ανθρώπου, για να
παραμείνει αυτό που είναι (γιατί η εικόνα του Θεού είναι μια δωρεά που δεν
αφαιρείται από τον άνθρωπο) και για να βιώσει στην πληρότητά της αυτή τη δωρεά,
είναι να προχωρήσει στο «καθ’ ομοίωσιν», δηλαδή να επιλέξει να ομοιάσει του
Θεού. Και η ομοιότητα αυτή συνίσταται στην υιοθέτηση από την πλευρά του
ανθρώπου της αγάπης, «ότι ο Θεός αγάπη εστί» (Α’ Ιωάν.4, 8). Ομοίωση Θεού
σημαίνει λοιπόν πορεία και άνοιγμα αγάπης. Ο δρόμος αυτός όμως περνά μέσα από
την ανθρώπινη ελευθερία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει μία σύγχρονη μεγάλη
ασκητική μορφή, ο Αρχιμ. Σωφρόνιος Σαχάρωφ: «Αν ο άνθρωπος είναι πραγματικά
ελεύθερος, ελεύθερος ως εικόνα και ομοίωση του Θεού, τότε οπωσδήποτε
σκεφτόμαστε ότι ο Θεός ‘εν αρχή’ δημιούργησε μια καθαρά δυναμική κατάσταση, και
όλα όσα έπειτα ακολουθούν ως μοίρα του Ανθρώπου δεν εξαρτώνται πλέον μόνο από
τον Θεό-Δημιουργό, αλλά και από την ελευθερία της κάθε ανθρώπινης υποστάσεως. Ο
καθένας από μας είναι ελεύθερος να συμφωνήσει με τον Θεό, να ενωθεί μαζί Του με
την αγάπη, ή βεβαίως να Τον απορρίψει και αφελώς να στραφεί σε αναζητήσεις
άλλης ζωής: ’αφελώς’, διότι έξω από την Θεϊκή Αρχή δεν υπάρχει ζωή. . .
Ο Θεός, ‘ο Πανταχού Ων
και τα πάντα πληρών’ μας περιβάλλει, όπου και αν είμαστε. Αγαπητικά μας
αναζητεί, μας καλεί κοντά Του, μακροθυμεί, αναμένει... Ουδέποτε εκβιάζει την
ελευθερία μας, μας τιμά σαν να είμαστε ίσοι με Αυτόν. Σε κάθε περίπτωση
συμπεριφέρεται μαζί μας ως με ίσους Του, και τίποτε άλλο δεν περιμένει από μας,
παρά μόνο να μας δει σε όλα όμοιους με Αυτόν... Αυτή είναι η αποκάλυψη εν
Χριστώ, ο Οποίος και ως Άνθρωπος κάθισε στα δεξιά του Πατρός» (Αρχιμανδρίτου
Σωφρονίου Σαχάρωφ, Γράμματα στη Ρωσία, Έσσεξ 2009, σελίδες 188-189).
Για τον Τριαδικό Θεό η
αγάπη είναι δεδομένο γεγονός και άτρεπτο. Για τον άνθρωπο η αγάπη είναι
δεδομένο γεγονός, αλλά τρεπτό. Μπορεί δηλαδή ο άνθρωπος να επιλέξει να
αγωνιστεί γι’ αυτήν, αλλά και να την απορρίψει ή να θέσει πριν από αυτήν άλλες
«αγάπες». Για τον Θεό η αγάπη είναι αλληλοπεριχωρούμενη, κενωτική και
θυσιαστική. Η αλληλοπεριχώρηση έχει να κάνει με τα Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Η
κένωση έχει να κάνει με την ενσάρκωση του Υιού και Λόγου και την πρόσληψη της
ανθρώπινης φύσης. Η θυσία έχει να κάνει με την παραίτηση από το ίδιον θέλημα
του Υιού και την υπακοή στο θέλημα του Πατρός, αλλά και την παραίτηση από την
ίδια τη ζωή επάνω στο Σταυρό. Αν ο άνθρωπος επιλέξει να αγωνιστεί για την
ομοίωση με το Θεό, η πορεία του θα περάσει από την αλληλοπεριχώρηση, την κένωση
και την θυσία. Αλληλοπεριχώρηση για τον άνθρωπο σημαίνει να βλέπει στο πρόσωπο
του κάθε συνανθρώπου του, ανεξαρτήτως φύλου, θρησκείας, εθνικότητας, δύναμης ή
αδυναμίας, τον αδελφό του. Κένωση σημαίνει παραίτηση του ανθρώπου από την
αυτο-ειδωλοποίηση και την αυτο-θεοποίησή του και εκζήτηση της κοινωνίας με το
Θεό. Θυσία σημαίνει παραίτηση του ανθρώπου από το ίδιον θέλημα και υπακοή στο
θέλημα του Θεού, αλλά και παραίτηση από το συμφέρον και προσφορά στον άλλο,
τουτέστιν επιλογή σταυρικής πορείας.
. . . Το τρίπτυχο
αλληλοπεριχώρηση-κένωση-θυσία είναι ο μοναδικός δρόμος για τη σωτηρία του
ανθρώπου, δηλαδή για την ακεραιότητά του, γιατί ο άνθρωπος από μόνος του δεν
μπορεί να είναι ακέραιος, καθώς υφίσταται στην ύπαρξή του τον πόλεμο του
παλαιού εαυτού, του ετέρου νόμου . . .
Ό,τι λοιπόν μας καλεί η
Εκκλησία να τηρήσουμε στα πλαίσια της χριστιανικής ηθικής δεν μπορεί να είναι
αφ’ εαυτού του λυτρωτικό. Η σχέση με το Χριστό λυτρώνει. Και είναι σημεία αυτής
της επιθυμίας μας για σχέση με το Χριστό η τήρηση των εντολών. Όπως ο ίδιος ο
Κύριος είπε «Εάν αγαπάτε με, τας εμάς εντολάς τηρήσατε» (Ιωάν. 14, 15). Η
τήρηση των εντολών είναι σημείο της αγάπης μας για το Χριστό και απόφασή μας
για συμπόρευση μαζί Του στο δρόμο της αλληλοπεριχώρησης, της κένωσης και της
θυσίας. Γι’ αυτό και για την πατερική παράδοση το δόγμα συνδέεται με το ήθος.
Δεν αρκεί κανείς να πιστεύει σωστά, αν η ζωή του δεν είναι σύμφωνη με την πίστη
(και το αντίθετο βεβαίως). Και ο σκοπός της πίστης είναι η σωτηρία του
ανθρώπου, δηλαδή η σχέση του με τον Χριστό που του δίδει νόημα και προορισμό,
αγώνα ομοίωσης στη ζωή του. Έτσι, για την Εκκλησία η ηθική έχει μεταμορφωτική
διάσταση. Δεν αποσκοπεί στην βελτίωση της συμπεριφοράς μας, στην απόκτηση
αυτοεκτίμησης, στην ικανοποίηση των φιλοδοξιών μας, αλλά στην εκπλήρωση του
οντολογικού, υποστατικού προορισμού μας, δηλαδή στην σχέση μας με το Χριστό που
μας δίνει την ακεραιότητα, την σωτηρία.
π.
Θεμιστοκλής Μουρτζανός
Κέρκυρα, 11
Οκτωβρίου 2010
Ομιλία στο Φροντιστήριο Στελεχών της Ιεράς
Μητροπόλεως
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου